Savaş nedeniyle ülkemizden ayrılmak zorunda kalan ermeni sayısı ortalama 2 milyon olarak tahmin edilmektedir. Bu rakam tahmini 700 bin hane olarak hesaplanabilir. bu haneler savaştan ani kaçış yaptıkları için ellerindeki değerli eşyaları saklamak zorunda kalmışlar. bunun dışında olası eşkiya baskınlarına karşı evde bulunmasın diye paraları toplu halde sakladıklarını biliyoruz. rum sayısı ermenilere göre biraz farklılık göstermektedir bazı kaynaklara göre 110 bin civarı terk edilmiş rum evleri olduğu tahmin edilmektedir.
Ermeni Evlerinin İçi: Ermeni gömülerinin en çok rastlandığı noktalar oturdukları ev; Ev içerisinde ilk bakılması gereken yerler kiler, ocak altı, eşiklik, duvar arasıdır, bunun dışında dış cephe temel içleri’de kontrol edilmelidir. Görüş mesafesi: Burada bir önemli noktaya daha değinelim evin salonundan dışarı bakıldığında en kolay görünür alanlar gömü yerleridir. dışarıda her hangi bir işaret yada belirgin bir nesne bulamazsınız sadece evin içinde oturma odasında en rahat oturur yer neresi ise bulun buradaki pencereden dışarı bakın gördüğünüz alanı iyi etüt edin bunun tecrübesini edindik, ev sahibi gömüyü dışarı bahçeye saklar içinin rahat etmesi için evin içinden pencereden baktığında direk sakladığı yeri görüyor olması gerekli. hiç bir ermeni gömüsü evin penceresinden görünmeyen alana yapılmamaktadır, evin arkasına saklanmış gömüye henüz rastlamadık, gömü neredeyse her hangi bir pencereden baktığında mutlaka görmesi lazım bunu kim olsa aynı yapar.
Ağaçlar: Aşağı yukarı her ermeni evinin önünde yaşlı ağaç bulmak mümkündür; bu ağaçlar içerisinde en yaşlı olanı dikkate alınmalı; Ağaç üzerinde çivi var’mı, diğer ağaçlar arasındaki mesafe ne kadar, ağaçlar üçgen yapıyor’mu bunlar bize gömü yerini söyleyecek unsurlardır. Ermeniler rumlardan farklı olarak ağaçların altına gömü yapmazlar genelde ağaç hedeflenir yada ağaçlar arası belli noktalar seçilip gömü yapılır burada nişan yine ağaçtır. Ağaç çeşitlerine gelince: Ermenilerin kutsal saydıkları ağaç çeşitleri vardır yöreye göre değişkenlik gösterse’de dut ağacı ermenilerin en çok ektikleri ağaçlardandır, alıç ve ahlat yine önemli türlerden olup bazı bölgelerde meşe ağacıda görülmektedir. ceviz ağaçları ise uğursuz sayılır çok fazla rağbet görmezdi. bu ağaçlar evin bahçesine ekildiği gibi mezarlık yolu üzeri, kilise yolu üzeri gibi benzer bölgelere’de ekilmekteydi. bu ağaçlarda çivi varsa mezara yakınsın demektir.
Kuyular: Kuyu içerisinde yan tarafta farklı kesme taş görürseniz bu taşın arkası iyidir; taş çıkarıldıktan sonra el dirsek boyu sokulup bir kese buradan alınır. Kuyunun içi kadar kuyunun dışı’da önemlidir kuyudan çok fazla açılmamak kaydıyla yakın çevresi mutlaka kontrol edilmelidir. bu en fazla 2 metredir çok fazla uzağa kulak asmayın. İç içe kuyulara dikkat; dıştan bakıldığında tek kuyu içe girildiğinde iç içe kuyular var’mı ona dikkat edin. varsa içteki kuyu eve doğru gider vaziyettedir burada yüklü miktarda altın bulunabilir. Kuyu suyu dışarıdan beslemeli ise gelen argın bitimine dikkat edin burada köveke yapmış yer varsa dedektör ile teyit edin iyi para alırsınız.
Ermeni Pınarları: Ermenilerin akar suya karşı ciddi derecede saygıları olduğu bilinmektedir, pınar başındaki kesme taşlar özenle hazırlanır bu taşlar üzerindeki motifler tamamen dini vecibelerine hitap eder şekilde tasarlanırdı, bunların define ile alakası olmadığını bilmenizde fayda var. ermeni çeşmeleri bulduğunuzda üzerindeki işaretleri define ile ilişkilendirmeye çalışmayın bunların hepsi dinsel semboldür. Özellikle ermeni kadınları hasta çocuklarını iyileştirmek için bütün pınarları dolaşıp çocuğu yıkardı; pınar üzerindeki işlenmiş taşlardaki motifler doğum tanrıçası ve belden aşağı balık olan çıplak kızın saçlarını ördüğüne inanılarak resmedilirdi. bunları bilmeyen defineciler bu taşları kırıp içinde define aramaktadır. bakın yandaki resimde bunun örneğini veriyorum mevcut taştaki yazıtın defineyle uzaktan yakından alakası yoktur.
Ermeni Mezarları: Ermeni mezarları bulmak diğer medeniyetlere nazaran daha basittir, ermeni mezar bölgelerinde haç işareti kesin olur bu haçların yanlarındaki mezar taşları yada haçın olduğu dikili taş size mezar yerini kolayca belirtir. Ermeni mezarlarının çokta dolu çıktığını söyleyemeyiz bulunanlarında bir çoğu yakın tarih olup tarihi eser yerine antika sınıfına girdiğini de gördük. kısacası umut edip mezarlara dokunmayın boşa günaha girersiniz.